Το πρόγραμμα “Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα” (ΑΑΜ) αποτελεί μια ελληνική εθνική πρωτοβουλία που στοχεύει στην ελεύθερη και δωρεάν πρόσβαση σε ακαδημαϊκή γνώση μέσω του διαδικτύου, συμβάλλοντας στην εξωστρέφεια των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (ΑΕΙ), την ισότιμη πρόσβαση στη γνώση και τη διά βίου μάθηση. Ξεκίνησε με βασικό μέτοχο το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), το μεγαλύτερο και παλαιότερο πανεπιστήμιο της Ελλάδας αλλά και ολόκληρης της Ανατολικής Μεσογείου (έτος ίδρυσης 1837), αναπτύσσοντας περισσότερα από 3.500 ανοικτά ακαδημαϊκά μαθήματα.
Ιστορικό και Εξέλιξη
Η ανάπτυξη Ψηφιακών Μαθημάτων στην Ελλάδα ξεκίνησε ήδη από το 2003, με τη στήριξη του Υπουργείου Παιδείας και τη στρατηγική συμβολή του GUnet, το οποίο διέθεσε την πλατφόρμα Open eClass. Το 2010, μετά από σχετική αξιολόγηση, καταγράφηκε η ανάγκη για αναβάθμιση της ποιότητας των ψηφιακών μαθημάτων και δημιουργία μιας εθνικής πύλης αναζήτησης. Αποτέλεσμα αυτής της ανάγκης ήταν η υλοποίηση του προγράμματος «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα» (κεντρική ανάπτυξη) και «Κεντρικό Μητρώο Ελληνικών Ανοικτών Μαθημάτων» (οριζόντια ανάπτυξη), με χρηματοδότηση από το Πρόγραμμα ΕΣΠΑ 2007–2013 και 2014–2020.
Στόχοι και Φιλοσοφία
Κύριος στόχος του προγράμματος ήταν το άνοιγμα των ακαδημαϊκών μαθημάτων στην κοινωνία, με έμφαση στην ποιότητα, την προσβασιμότητα και τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Τα ΑΑΜ σχεδιάστηκαν ως μαθήματα που διδάσκονται στα ελληνικά ΑΕΙ, ελεύθερα προσβάσιμα και δωρεάν διαθέσιμα στο Διαδίκτυο για όλους (και με ανοικτές άδειες χρήσης Creative Commons).
Οι επιμέρους στόχοι περιλάμβαναν:
- Ενίσχυση της κουλτούρας ανοικτής εκπαίδευσης στα ΑΕΙ μακροπρόθεσμα (δράσεις ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και κατάρτισης προσωπικού κ.ο.κ.).
- Εξοικονόμηση πόρων μέσω κοινών υποδομών: κοινή κεντρική πύλη αναζήτησης ΑΑΜ, κοινές πλατφόρμες φιλοξενίας ΑΑΜ και πολυμεσικού περιεχομένου τύπου βίντεο (Open eClass, Open Delos), εξοπλισμός για την κεντρική φιλοξενία ΑΑΜ και περιεχομένου.
- Δημιουργία εκπαιδευτικού περιεχομένου προσιτού και χρήσιμου σε ευρύ κοινό, όχι μόνο σε φοιτητές, αλλά και αποφοίτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, μαθητές, επαγγελματίες και γενικά σε οποιονδήποτε επιθυμεί να αποκτήσει νέα γνώση.
- Υποστήριξη δημιουργών (διδακτικού προσωπικού) μέσω τεχνικών ομάδων και προσωπικού υποστήριξης.
Κατηγοριοποίηση Μαθημάτων και Προδιαγραφές
Για την εξασφάλιση ποιότητας, τα ΑΑΜ ταξινομήθηκαν σε τρεις κατηγορίες:
- Κατηγορία Α-: Περιγραφή, σημειώσεις, βιβλιογραφία, λέξεις-κλειδιά,
- Κατηγορία Α: Όλα τα παραπάνω και επιπλέον συγχρονισμένος ήχος (μορφή podcast),
- Κατηγορία Α+: Όλα τα παραπάνω και επιπλέον βιντεοδιαλέξεις, ασκήσεις αυτοαξιολόγησης, πολυμεσικά εργαλεία.
Οι κατηγορίες αυτές επιτρέπουν τη σταδιακή ένταξη των εκπαιδευτικών (αλλά και χρηστών) στη λογική της ανοικτής διδασκαλίας, ενισχύοντας τη συμμετοχή χωρίς να προϋποθέτουν εξαρχής υψηλό τεχνολογικό επίπεδο.
Γιατί είναι καλή πρακτική;
- Πάνω από 3.500 ΑΑΜ υψηλής ποιότητας από 25 ελληνικά ΑΕΙ.
- Πάνω από 1.100 μαθήματα τύπου Α+ και περισσότερα από 80 τύπου Α (με ήχο).
- Τα ΑΑΜ αντιστοιχούν στο 7,7% των συνολικά παραδιδόμενων μαθημάτων στα ελληνικά ΑΕΙ (45.000).
- Περισσότερα από 3.600 μέλη ΔΕΠ/ΕΠ συμμετείχαν με δικά τους μαθήματα.
- Πάνω από 500 άτομα τεχνικού και επιστημονικού προσωπικού υποστήριξαν την ανάπτυξη των ΑΑΜ.
- Πάνω από 20.000 εκπαιδευτικά βίντεο.
- Τρεις (3) Εθνικές Υποδομές: Open eClass, Open Delos, Εθνική Πύλη opencourses.gr.
- Περισσότερες από 400.000 μοναδικές επισκέψεις ανά μήνα σε ιδρυματικές πλατφόρμες ΑΑΜ.
- 4 Ανοικτά Μαθήματα (opencourses.gunet.gr) με συνοπτικές και αναλυτικές οδηγίες αποκλειστικά για το διδακτικό προσωπικό και το προσωπικό υποστήριξης ανάπτυξης ΑΑΜ, όπως δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας, ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού για άτομα με αναπηρίας και θέματα ανάπτυξης ΑΑΜ.
- Το πρόγραμμα διακρίθηκε διεθνώς με το βραβείο “2016 Open Education Award for Excellence” στην κατηγορία Creative and Innovative Projects.
Σημαντικότατη είναι η συμβολή της παραπάνω πρωτοβουλίας στην προβολή και διάθεση μαθημάτων σχετιζόμενων με τους τομείς STEM (Science, Technology, Engineering, Math) ξεπερνώντας συνολικά τον αριθμό των 1.500, πάνω δηλαδή από τα μισά του συνόλου των ΑΑΜ.
Αναλυτικότερα, οι αριθμοί ΑΑΜ ανά τομέα STEM (κατά προσέγγιση):
- Επιστήμη: 470 (από αυτά, 384 αφορούν κατ’ αποκλειστικότητα ΑΑΜ για τις Επιστήμες Υπολογιστών, Πληροφορικής, Τηλεπικοινωνιών),
- Τεχνολογία: 270
- Μηχανική: 620 (από αυτά, 203 αφορούν κατ’ αποκλειστικότητα ΑΑΜ για τις Επιστήμες Μηχανικού Η/Υ και Ηλεκτρονικού Μηχανικού),
- Μαθηματικά: 170
Αξίζει να σημειωθεί ότι το Ακαδημαϊκό Διαδίκτυο GUnet πραγματοποίησε το 2010 έρευνα αξιολόγησης για την πρωτοβουλία ‘Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα’ η οποία συμπεριέλαβε 1.005 απαντήσεις από δημιουργούς και χρήστες (μαθητές, φοιτητές, πολίτες).
Αξιολόγηση από Χρήστες
- 71,34% του κοινού προέρχεται από το ευρύ κοινό.
- 63,48% είναι γυναίκες.
- Ηλικιακά: 38,61% είναι άνω των 45 ετών.
- 35,62% δεν έχουν πτυχίο ανώτατης εκπαίδευσης.
Επίπεδα ικανοποίησης:
- 96,6% θετική αξιολόγηση της χρηστικότητας πλατφόρμας.
- 96,6% θετικά σχόλια για την ποιότητα του υλικού.
- 95,3% των χρηστών θεωρούν τα μαθήματα χρήσιμα για επαγγελματική/προσωπική ανάπτυξη.
- 98,2% επιθυμούν περισσότερα ΑΑΜ.
- 81,5% ενδιαφέρονται για πιστοποίηση γνώσης.
Η αξιολόγηση που προέκυψε από την έρευνα φάνηκε λοιπόν να καταγράφει ευρεία κοινωνική αποδοχή των ΑΑΜ από τους χρήστες, ειδικά από άτομα με περιορισμένη πρόσβαση στην παραδοσιακή εκπαίδευση.
Αξιολόγηση από Εκπαιδευτικούς
Από τους 57 διδάσκοντες – δημιουργούς ΑΑΜ που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο:
- 100% έδωσαν θετική αξιολόγηση της ποιότητας και αρτιότητας του ψηφιακού και πολυμεσικού υλικού.
- 96,5% δήλωσαν ικανοποιημένοι από την εμπειρία της ανάπτυξης των ΑΑΜ.
- 98,25% θα πρότειναν τη συμμετοχή σε συναδέλφους.
- 94,7% πιστεύουν ότι τα ΑΑΜ βοηθούν τη φοίτηση.
Επιπρόσθετα, φάνηκε ότι αναγνωρίζεται η τεχνολογική και παιδαγωγική ενίσχυση που προσφέρθηκε στους εκπαιδευτικούς μέσω των υποστηρικτικών δομών.
Οφέλη για τα ΑΕΙ
Τα ΑΑΜ είχαν πολλαπλές θετικές επιπτώσεις για τα ελληνικά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα:
- Εξωστρέφεια: Άνοιγμα των ΑΕΙ προς την κοινωνία και διεθνής παρουσία.
- Κοινωνική πολιτική: Υποστήριξη φοιτητών με αναπηρία, με οικονομικά ή γεωγραφικά εμπόδια.
- Διδακτική πρακτική: Ενίσχυση ψηφιακών δεξιοτήτων εκπαιδευτικών, ενίσχυση έννοιας Ανοικτής Εκπαίδευσης στην ελληνική ακαδημαϊκή κοινότητα.
- Υποδομές: Ανάπτυξη νέων υπηρεσιών και συστημάτων φιλοξενίας.
- Πολιτικές: Διαμόρφωση δημοσίων πολιτικών ανοικτής εκπαίδευσης στα δημόσια κρατικά ελληνικά ιδρύματα.
Προκλήσεις και Μαθήματα
- Ανάγκη διαρκούς ενημέρωσης και εκπαίδευσης του διδακτικού προσωπικού.
- Απαιτητικός σχεδιασμός για προσβασιμότητα, δικαιώματα και πολυμεσικότητα.
- Αναγκαιότητα πιστοποίησης γνώσης με μαζικό και βιώσιμο τρόπο.
- Εξισορρόπηση μεταξύ κόστους ανάπτυξης και προσφερόμενης ποιότητας.
Η εμπειρία των ΑΕΙ κατέδειξε ότι η επιτυχία εξαρτάται από την παροχή υποστήριξης στους δημιουργούς και την ύπαρξη στρατηγικής, όχι μόνο χρηματοδότησης.
Συμπεράσματα και Προτάσεις για το Μέλλον
Η μακρόχρονη εφαρμογή του προγράμματος απέδειξε:
- Την ωριμότητα του ελληνικού ακαδημαϊκού συστήματος ως προς την παραγωγή ανοιχτού εκπαιδευτικού περιεχομένου.
- Τη σημαντική κοινωνική απήχηση του εγχειρήματος.
- Την ανάγκη συνέχειας, τόσο με νέο κύκλο έργων όσο και με θεσμική εδραίωση της ανοικτής εκπαίδευσης.
Προτάσεις για το μέλλον:
- Θεσμοθέτηση της ανοικτής εκπαίδευσης.
- Επαναδραστηριοποίηση των ψηφιακών πλατφορμών με εκστρατείες ενημέρωσης.
- Ανάπτυξη μαθημάτων με δυνατότητα πιστοποίησης.
- Δημιουργία συνεργατικών κοινοτήτων πρακτικής ανάμεσα στα ΑΕΙ.
Το Πρόγραμμα ΑΑΜ δεν είναι μόνο ένα έργο υποδομών και περιεχομένου, αλλά μια ψηφιακή κληρονομιά για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και την κοινωνία γενικότερα.
